Ես ի՛նձ համար չեմ վախենում.

Կուզե՞ք՝ վա՜ղն էլ ընկնեմ-մեռնեմ:

 

Վախենում եմ ջրի՜ համար

Եվ ջրային խճանկար ա՛յն քարերի,

Որոնք, ինչպես բիբերի շուրջ,

Ասես դառնում սպիտակուց

Ու ցոլանք են տալիս ջրին:

Վախենում եմ նրա՜նց համար.

Վախենում եմ,

Որ մի գուցե հետըս նաև իրե՛նց տանեմ...

 

Վախենում եմ նաև հողի՛, հողի՜ համար՝

Մենախոսող ա՜յն մեծագույն ողբերգակի,

Ում «Լինել թե չլինելը» այսօր արդեն բարձր է հնչում

Մինչև անգամ թեթևսոլիկ քամո՛ւ բերնով,

Որ վարակված ու վարակիչ ամպ կարող է քշել-բերել,

Մշտածիծաղ-զնգուն ձայնով և անձրևի՜,

Որ կարող է անմեղորեն օրհա՛ս փռել՝

Մանուկների երակներում արյունը ջուր դարձընելով:

 

Քանի ես կամ՝

Թվում է, թե հողը դեռ չի՛ կործանվելու,

Թե չէ՝ կուզե՞ք... այս վայրկյանիս ընկնեմ-մեռնեմ...

 

Վախենում եմ, որ գնալիս հետս աստղերի ցոլքը տանեմ

Եվ աչքերի գիշերական ու ծովական խորքը տանեմ,

Կաքավների «կղա»-ն, երգի «լո-լո»-ն տանեմ,

Հեռախոսի կարոտ ցրող «ալլո»-ն տանեմ,

Մարդու հոգի կտցահարող աղջըկական քելքը տանեմ,

Քարանձավի և փակուղու ելքը տանեմ,

Տանեմ մարդու զե՛նքը միակ՝

Խե՜լքը նրա,

Ու նա մնա անզե՜ն-անզո՜ր

Այս սասանվող հողի վրա՝

Մենախոսող ա՛յն մեծագույն ողբերգակի,

Ում «Լինել թե չլինելը» լսո՜ղ է պետք,

Գոնե լսո՛ղ, լսո՞ւմ եք ինձ, գոնե լսո՜ղ...

 

Վախենում եմ սրա՛ համար, թե չէ՝ կուզե՞ք

Ձեր աչքի դեմ ընկնեմ-մեռնեմ այս վայրկյանիս...

Աչքերըս՝

         Ծրարված հիացում,

Եվ դու ես հասցեատերը:

 

Մատներըս՝

         Հինգ հրթիռ-սլացում,

Եվ քոնն է ողջ ուղեծիրը:

 

Խոսքերըս՝

         Մեռած մի լեզվի

Վիմագիր: Դո՛ւ պիտի վերծանես:

 

Ու ես էլ՝

         Քարե հյուր ձեր բակում,

Ձեր տանը, քո սրտում մինչևիսկ:

Եվ գիտեմ.

         Կա՛մ ես՝ քեզ, կա՛մ դու ինձ

Վաղ թե ուշ պիտի կործանենք...

 

Եթե լինեի ես գիշերապահ,

Ո՛չ մի գողություն չէր էլ կատարվի:

Հանգիստ կքներ ամեն տուն ու բակ

Հին «նանիկ»-ի տակ նորամայր առվի:

 

Եվ խանութների ցուցափեղկերում

Բազում-բազմազան իր ու առարկա

Ի՛նձ ցույց կտային և հեռվից-հեռու

Աչքով կանեին մեկ-մեկու. «Եկա՜վ»:

 

Եվ գործ կածեինք մենք ամբողջ գիշեր

Խաղալիքների լեզուն անհոլով:

Մութը մոռացված բաներ կհուշեր,

Ու կկապեինք մենք հինը նորով:

 

Հարցեր կտային հազար մի տեսակ

Անհասկանալի մեր մարդկայինից՝

Ադամ-արբանյակ-ատոմ-կայենից,

Եվ նրանց «ինչո՞ւ»-ն, նրանց «մի՞թե սա»-ն

Խեղճիս կդներ ճիշտ այն վիճակում,

Ինչ լույսն է զգում ծակուռ-փչակում:

 

Բայց հետո քամին կգար օգնության,

Ու խոսք կբացվեր խոտից ու ծառից:

Եվ թավշե արջուկն առանց հոգնության

Կսկսեր պատմել թղթե անտառից:

 

Ու նապաստակներ ռետինակաշի՝

Օդանավերի թևերին պպզած,

Կխլշտեին ականջները ժիր

Ու կլսեին մանկորեն ապշած:

 

Հետո... կանացի լաչակներ պես-պես,

Զգեստներ գունեղ, նրբին կոշիկներ

Կսարքեին մի ճոխ պարահանդես,

Որից փակուղու մութն էլ կշիկներ:

 

Եվ մութն իսկապես մաշվում է-մաշվում,

Լույսը դառնում է խավարին դրկից...

.......................................

Կիսամերկ մի կին հինգերորդ հարկից

Նկատում է ինձ ու ետ է քաշվում:

 

Իսկ նա կհիշի՞ անկողնում իր տաք

Այն տարօրինակ միայնակ մարդուն,

Որ ման է գալիս այս պատերի տակ

Եվ այս ուշ ժամին տակավին արթուն՝

Խաղալիքների լեզվով անհոլով

Հարցեր է լուծում համաշխարհային,

Կանանց անմարմին հագուստ ու շորով

Սարքում է շքեղ հանդես պարային՝

Այն ապակեպատ թղթե անտառում,

Որտեղ թավշամաշկ արջուկն է ճառում՝

Հետն էլ լիզելով թաթն իր անմեղըր...

.......................................

Թե գողություն է կատարվել երեկ՝

Ի՛նձ ինչ. պահակ չեմ, ուրեմն՝ անմեղ եմ...

Ով աստվածն իմ հայրերուս...

ԴԱՆԻԵԼ ՎԱՐՈՒԺԱՆ

Աստվածն էիր իմ հայրերի

Եվ սակայն

Հիմա արդեն որդի՛ ես դու, հայորդի՜,

Ու կարող է, որ կոչվում ես Ժակ կամ Ժան,

Ու կարող է, որ վատ գիտես հայերեն:

Եվ ես հիմա քեզ եմ դիմում՝ եղբո՛ր պես,

Ավա՛գ եղբոր կամ, թե կուզես, հո՛ր նման:

Չե՜մ աղոթում, այլ պահանջո՛ւմ սաստումով,

Զո՛հ չեմ բերում, այլև զո՜հ եմ պահանջում՝

Իրավունքով այն չգրված, բայց անջինջ,

Որ իմ ու քո նախնիներն են տվել ինձ

Եվ այլևս չեն կարենում ետ առնել...

 

Վահա՛գն,

Վահա՛գն,

Իմ հարազա՜տ անծանոթ,

Աստվա՛ծ գիտե, թե ո՜ւր են նետված ու միտված.

Իմ երակին կպած երակ հեռավոր,

Իմ բազուկից զուգաճյուղված դու բազուկ,

Դու կիսագունդ իմ իսկ արյան գնդիկի,

Իմ մոր որդի և հոր զավակ տնեդուրս:

Մի՞թե պիտի ուրախացնենք թշնամուն՝

Քո կորըստով,

Քո հալում ու ձուլումով՝

Այդ նորօրյա-այլափոխված զուլումով:

Մի՞թե պիտի ուրախացնենք թշնամուն,

Ա՛յն թշնամուն, որ քո հողից քեզ զրկեց,

Սակայն հողըդ քեզնից պիտի չզրկվի՛,

Եվ չի՜ զրկվի, քանի դու չես կամենում...

 

Վահա՛գն,

Դու թոռ Վիշապաքաղ Վահագնի,

Մի՞թե պապիդ արյունը ջուր է դարձել

Քո այն բանուկ երակներում, որոնց մեջ

Արյան փոխվեց ճերմակ կաթը Աստղիկի:

Մի՞թե ամեն հարկի ներքո հայկական

Լուսադեմին էլ սիրո մեջ չեն երկնում

Երկիր, երկին, ապա թե ծով ծիրանի,

Որ դուք կարմրիկ եղեգնիկի ծոց-բոցից

Վազեք հուրհեր, ու բոցմորուք, ու բոցբեղ,

Վազեք դեպի ա՛յն վիշապը, որ միայն

Ձևն է փոխում, իսկ էությունը՝ երբեք:

Ա՛յն վիշապը, որ իր մարմնով ճաքճաքուն

Բոլորակ է քաշել հողիդ հայրական՝

Պոչի վրա դրած գլուխն իր արնոտ,

Եվ ուր որ է պիտի իր պոչն իսկ խածի:

Բայց չի՛ խածի իր պոչը նա, եթե դու

Չընդդիմանաս, չդիմանաս ու կորչես:

Բայց չի՛ խածի իր պոչը նա, եթե դու

Ջազի միջով Գողթան փանդիռ չըորսաս:

Եվ չի՛ խածի իր պոչը նա, եթե դու՝

Ինքըդ գուցե արդեն մի Ժակ կամ Ժուլետ,

Զավակներիդ վաղը անսուտ զղջումով

Չմըկրտես նորից Վահագն ու Աստղիկ:

Եվ չի՛ խածի, լա՜վ իմացիր, չի՛ խածի,

Ինքն իր պոչը չի՛ խածի նա, եթե դու

Չհասկանաս արք-արարքը պապիկիդ՝

Ա՛յն Վահագնի, որ քայլ քայլեց երկնքով՝

Հարդագողի ճամփան իբրև հետք թողած:

Ստիպված էր նա գնալու, ինչպես դու:

Բայց նա գնաց ու... ե՛տ դարձավ: Չմնա՜ց:

Մենք երկնքում մեր ոտնահետքն ենք թողել,

Որ կոչվում է Հարդագողի ճանապարհ,

Եվ բա՜վ է դա, մեզ բա՜վ է դա, սիրելի՛ս:

Հարդագողի հետքե՞ր թողնել վերստին

Եվ այս անգամ երկրի՞ վրա, աշխարհի՞,

Նրա լայնքին ու երկայնքի՞ն... խաչի՛ պես:

Շա՞տ չէ արդյոք,

Վա՞տ չէ արդյոք, սիրելի՛ս.

Հարդագողի ճամփա թողնել... խաչի՛ պես,

Ճիշտ ա՛յն խաչի, որ տարել ենք դարեդար

Ու տանում ենք, ու դեռ չենք էլ հասկանում՝

Մե՞նք ենք արդյոք նրան տանում, թե՞ նա մեզ...

 

Վահա՛գն,

Վահա՛գն,

Եղբա՛յր, որդի՛, հարազա՜տ,

Իմ երակին կպած երակ հեռավոր,

Իմ բազուկից զուգաճյուղված դու բազուկ,

Դու կիսագունդ իմ իսկ արյան գնդիկի,

Իմ մոր որդի և հոր զավակ տնեդուրս.

Մենք,

Որ անցանք Հրո Երկրի ցուրտ-պաղից,

Բարեհուսո Հրվանդանի դեմ-դիմաց

Ինչպե՞ս, ինչո՞ւ պիտի իրար կորցընենք:

Թող որ կորչի մեր թշնամի՜ն, մենք ինչո՞ւ.

Հերթը նրա՜ն, ո՛չ թե մերն է, սիրելի՜ս:

 

Ուրեմն արի՛, իսկ քանի դեռ չես եկել,

Վահա՛գն մնա,

Եվ Աստղիկը՝ հարսը իմ,

Թո՛ղ պարգևի նոր-նոր ուստրեր ու դուստրեր՝

Ամեն մեկը՝ մի նոր Վահագն ու Աստղիկ,

Մազերն իրենց, դրոշի պես, բաց արած

Բարեհուսո Հրվանդանի հովերին,

Իմ օդային պագի պես տաք հովերին:

ԱՅՑԵԼՈՒԹՅՈՒՆ, ՈՐ ԿԱՐՈՂ ԷՐ

ԿԱՏԱՐՎԵԼ ՆԱԵՎ ԱՐԹՄՆԻ ԺԱՄԱՆԱԿ

 

Նա լուռ ներս եկավ և ասաց... աչքով.

-Այդ ես եմ՝ խի՜ղճըդ:

 

Նա եկավ այնպես, ինչպես գալիս է.

Ոչ թե տան դռնի՛ց, այլ լուսամուտի՜ց:

(Խիղճը երբևէ դռնից չի մտնում):

 

                   ԵՍ

 

Եկել ես՝ նստիր:

Ամենից հարմար աթոռը իմ տան

Այս Ճռճռանն է:

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Որովհետև նա իր ճռճռոցով

Հիշել է տալիս, որ դեռևըս կա՞մ:

 

                   ԵՍ

 

Ո՛չ: Որովհետև նա չի հասկանում,

Թե ի՞նչ բան է այդ «որովհետև»-ը,

Իսկ դու հենց լոկ այդ «որովհետև»-ն ես

Եվ ուրիշ ոչի՛նչ:

 

(Բաց պատուհանիցս ներս խուժեց Ավտոբուսը՝ Տրամվայի հետ և մի ճչացող Երեխայի ուղեկցությամբ, և իսկույն էլ դուրս թռավ բակին նայող պատշգամբիցս՝ Տրամվայը դեռ թողնելով սենյակիս մեջ, իսկ ճչացող Երեխային՝ պատուհանիս գոգին):

 

                   ԵՍ

 

Մի քիչ սպասիր,

Որ տրամվայն էլ դուրս թռչի.

Թե չէ քեզ վատ եմ լսում:

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Իսկ երեխային, շո՜ւտ արա, նե՛րս առ.

Չէ՞ որ այստեղ եմ ե՛ս, հասկանո՞ւմ ես:

 

                   ԵՍ

 

Երեխաների հարցում, դու գիտե՛ս,

Քո այստեղ լինելն ու չլինելը

Միշտ ավելորդ է եղել ինձ համար:

 

(Տրամվայն էլ դուրս սողաց պատշգամբիցս, իսկ ճչացող Երեխային տարավ Մայրը, որ դուրս պրծավ Հացի խանութից):

 

                   ԵՍ

 

Ինձ դու չես թողնում կարգին գործ անեմ:

Ասա՛, իմ վերջը ի՞նչ պիտի լինի:

Եվ ի՞նչ եմ դեռ ես.

Ինչ-որ մի քոսո՜տ վարչության անդամ 

Եվ մինչև անգամ ո՛չ վարչության պետ:

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Ես մեղավոր չեմ, որ պատուհանըդ

Երկաթե ճաղեր կամ վանդակ չունի,

Ու ես կարող եմ ներս ու դուրս անել:

Երկաթե ճաղերն ու վանդակները

Լինում են, գիտե՛ս, և քնարաձև:

Ճաղե՜ր պատրաստիր,

Եվ... չեմ մտնի ներս.

Օ՜դ չեմ, որ մտնեմ ճաղերի միջով,

Մանավանդ օդն էլ հիմա համարյա

Զրկվել է ինձնից:

 

(Օդը շրխկոցով բացեց պատուհանիս օդանցքը՝ հիշեցնելով, որ ինքը քնած չէ և որ իր հետախուզությունը հիանալի է աշխատում):

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Հը՞, տեսա՞ր, չէ՞ որ ես ասում էի,

Որ հարկավոր է ճաղեր պատրաստել:

 

                   ԵՍ

 

Ի՜նքս եմ պատվերներ ընդունում, ի՜նքըս:

Իսկ դու չես թողնում՝ պատվեր կատարեմ:

 

(Նորից մի Ավտոբուս ներս ցատկեց և մի քանի վայրկյան կայանելով սենյակումս՝ քուռակի պես զռաց, ուղիղ ականջներիս տակ):

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Մեքենայական այս հաճախակի այցերը և այս

Մեքենայացված զռոցները քեզ

Մի՞թե ավելի քիչ են խանգարում,

Քան թե ես, այո՞:

 

                   ԵՍ

 

Ես ժամանակի սերմն ու ծնունդն եմ,

Զավակն օրերի:

Իսկ դու շարունակ քարոզ ես կարդում,

Աստվածաշնչյա՜ն հինավուրց քարոզ:

Եվ քո գրաբար խոսքերից արդեն փոշոտված եմ ես

Եվ որտեղ որ է ցեցոտվեմ պիտի:

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Բայց ինձ գցել են նույնիսկ շան առջև,

Եվ անգամ շո՜ւնը 

Չի կարողացել ինձ ուտել, հաբա՜:

 

                   ԵՍ

 

Իսկ մարդիկ, կարծեմ, քեզ ուտում են հեշտ

Եվ լավ էլ մարսում:

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Բայց դու... մա՛րդ չես դու,

Թեպետ և ունես կաղապար մարդու:

 

                   ԵՍ

 

Իսկ քո կարծիքով ես... ի՞նչ աղբ եմ ես:

 

(Այս խոսքիս վրա խիղճս ցատկեց ճռճռան աթոռին, ինչպես դա լինում է վատ խաղացված լավ կատակերգության մեջ, և ձեռքը մեկնելով ինձ՝ ճռճռան աթոռից էլ ճռճռան ձայնով ոգեց).

 

                   ԽԻՂՃՍ

 

Դո՛ւ... գիտե՞ս, դու այն անքնությունն ես,

Որից խուսափել չեն կարողանում մինչև իսկ նրանք,

Որ ինձ ուտում են և լա՜վ էլ մարսում:

Չգիտե՞ս. դու այն նմանությունն ես,

Ինչից չի կարող խույս տալ զավակը,

Որ քանի գնում՝ այնքան ավելի

Նման է դառնում իր հորը, մորը,

Պապին կամ քեռուն,- այդ միևնույնն է:

Իսկ երկրագունդն էլ իր վրա չունի

Միջօրեական-հորիզոնական կոչված գծերը:

Մե՛նք, մե՜նք ենք քաշել այդ գիծ ու միծը,

Որ... չմոլորվենք:

Դո՛ւ... այդ գծե՜րն ես...

 

(Ուզեցի զարմանքս հայտնել, բայց նա շարունակեց՝ փչացած ձայնապնակի պես).

 

Դո՛ւ... բնավ դո՜ւ չես:

Դու պարզապես իմ հավատարմատար-դեսպանն ես միայն

Անիշխանության այն դղյակներում,

Որտեղ իշխում են

Ինձանից զրկված ու զերծվածները:

Դու, եթե կուզես, դու իմ լրտեսն ես չպարտավորված,

Չվարձակալված իմ գործակալը,

Անաշխատավարձ իմ թղթակիցը,

Իմ... անապակի ակնոցը նաև:

Դու, եթե կուզես, պատանդն ես նրա՜նց՝

Ինձանից զրկված ու զերծվածների՛,

Նրա՛նց պատանդն ես, ի՛մ ձեռքերի մեջ.

Թե քեզ սպանեմ՝

Նրանք կմեռնեն անծուխ-անժառանգ:

Դո՛ւ... դո՛ւ... դո՛ւ...

 

                   ԵՍ

 

Ե՛ս... ե՛ս...

 

(Ու բարկությունից այլևս բառ չգտա: Ամենադժվար բանը «ես» ասելն ու շարունակելն է: Ուստի ակամա «ես»-ը թողեցի ու բռնեցի «դու»-ն: Ու չնկատեցի, որ պատասխանիս մեջ ոչ մի նոր բան չասացի, այլ պարզապես Խղճիս ասածը շրջեցի իրեն վրա).

 

                   ԵՍ

 

Դո՛ւ... հենց դու ի՛նքդ ես... իմ գործակա՜լը...

Եվ իմ... լրտե՜սը...

Եվ իմ... ակնո՜ցը...

Դո՛ւ... դո՜ւ ես պատանդ իմ ձեռքերի մեջ.

Ուզեմ՝ կխեղդե՛մ... կփոխանակե՛մ... կծախե՛մ... կը՛... կը՛...

 

(Գոռացի և արթնացա, որովհետև՝ ինչպես քիչ հետո հասկացա՝ սենյակս էր մտել ու խրխնջում էր այս անգամ ոչ թե Ավտոբուսը, այլ դռանս էլեկտրական զանգը: Դեռ դուռը չբացած՝ կռահեցի, որ եկել են կանչելու... վարչության նիստի. կարևոր հանձնարարություն են տալու...):